Eski paraları severim, biriktiririm. Artık olmayan İtalyan liraları, Yunan drahmileri güzel paralar. Nümismatik diyorlar; Kendi başına bir kültürdür. Tarih, politika, ekonomi ve daha pek çok şey hakkında bilgi edinebilirsiniz. İsterseniz doğal…
Geçen gün teslim aldım. Türkiye’de enflasyonun zirve yaptığı 1990’lı yıllarda ve 2000’li yılların başında 100 bin lira, madeni paralarda 250 bin lira vardı. Ne kadar tuhaf…
eski paralarBunu düşün; Kullanılmış bir araba parasını artık cebinizde bozuk para olarak taşıyorsunuz… İşte paranın maliyetinin nasıl eridiğine bir örnek…
Böyle bir döneme dönmek istemiyoruz ama 5 ve 10 liralık madeni paralar ile 500 liralık kağıt paraların basılacağı haberlerini okuyoruz.
Gençler bilmez, yaşlılar da unutmuş olabilir. 1971’den başlayarak 34 yıl süren çift haneli enflasyon oranlarıyla enflasyonist bir dönem yaşadık ve bunun sonucunda Türk Lirası eridi. 1993’te 1 milyon lira, 1999’da 10 milyon lira, 2001’de 20 milyon lira basıldı. Madeni paralar 1994’te 10 bin lira, 1995’te 25 bin lira, 1997’de 50 bin lira, 1997’de 50 bin lira olarak basıldı. 2002’de 250 bin lira.
Bir dairenin fiyatını gösteren en küçük banknotlarTÜRKİYE’DE YILLARA GÖRE ENFLASYON
(Tüketici fiyat endeksi, %)
1990 60.6
1991 71.1
1992 67.9
1993 71.4
1994 125.5
1995 76.0
1996 79.8
1997 99.1
1998 69.7
2000 39.0
2001 68.5
2002 29.7
2003 18.4
2004 9.3
2005 7.72
2006 9.65
2007 8.39
2008 10.06
2009 6.53
2010 6.4
2011 10.45
2012 6.16
2013 7.4
2014 8.17
2015 8.81
2016 8.53
2017 11.92
2018 20.3
2019 11.84
2020 14.6
2021 36.08
2022 64.27
ARALIK’TA 20 PUAN NASIL DÜŞTÜ?
Enflasyon gerçekten düşüyor mu? TÜİK’in artık kimsenin inanmadığı resmi enflasyon oranı Aralık ayında baz etkisiyle 20 puan düşerek yüzde 64,27 oldu. Yılı bu oranla kapattık.
Baz etkisi, bir önceki yılın aynı ayına ait yüksek oranın endeksten çıkması ve geçen ayın düşük oranının endekse dahil edilmesidir. Bir önceki yılın Aralık ayı yüzde 13,58’i endeksten çıkarıldı ve bunun yerine geçen yılın Aralık ayı için yüzde 1,18 olan aylık enflasyon yıllık endekse girdi.
Enflasyonu ölçen ve çoğunluğun daha gerçekçi bulduğu bir başka kurum olan ENAG’a kıyasla 2022 enflasyon oranı yüzde 137,5. İki kurum arasında iki kattan fazla fark var.
ENAG’a göre tüketici fiyatları endeksi Aralık’ta yüzde 5,18, TÜİK’e göre yüzde 1,18 arttı.
En çok alt gelirliyi etkileyen gıda enflasyonu TÜİK’e göre 2022’de yüzde 78, DİSK-AR’a göre en yoksul yüzde 20’lik kesimde yüzde 115 oldu.
KİRALAMADAN İTİBAREN TAAHHÜT SÜRESİ
Artık seçim hazırlıkları yavaş yavaş başladı; Asgari ücretle memur ve emekli maaşlarına fena olmayan oranlarda zam yapıldı. Ocak ayında büyük zincir mağazalardan binlerce eseri artırmama taahhüdü verildi. Fırıncılar Federasyonu Ocak ve Şubat aylarında ekmeğe zam yapmayacağını açıkladı.
Bu durumda enflasyon düşer mi? Görünen pahalılık devam ediyor… Ucuz marketlerde yumurta 3 lira, domates 20 lira, portakal 17, elma 15 lira.
Beyaz peynirin kilosu 180 lira diyecektim eti geçti, okudum okudum; Yumurta ve ete yüzde 29 zam geldi. Öte yandan sigara ve alkollü içecekler yüzde 22.
Piyasada ilaç yok ve fiyatlar çok pahalı… Eczane, eczane dediğim adi bir göz damlası 110 lira tutuyor.
TOPLUMLAR ÜZERİNDEKİ ENFLASYONUN YIKILMASI…
2022 sadece bizim için değil tüm dünya için enflasyon yılı oldu. Gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkeler son 40 yılın en yüksek enflasyonuyla boğuşuyor.
20. yüzyılın en değerli iktisatçılarından biri olan serbest piyasa kapitalizminin savunucusu Milton Friedman, enflasyonu hükümetler için zımni vergilendirme olarak tanımlıyor ve “Enflasyon, çağdaş toplumlar için en yıkıcı hastalıktır. Enflasyonun yok edilmesine izin vermek kadar bir toplumu tamamen ve içeriden yok edecek hiçbir şey yoktur.
Özellikle gıda ve enerji fiyatları geçen yıl hızla arttı. 2022’de doğalgaz yüzde 20, petrol fiyatları yüzde 7 arttı. Mısır ve soya fasulyesi yüzde 14, şeker yüzde 6 ve buğday yüzde 3 artışla yılı tamamladı. Birleşmiş Milletler (BM) Gıda ve Tarım Örgütü’ne (FAO) göre 2022’de küresel gıda fiyatları, son 9 aylık düşüşe rağmen yıllık bazda yüzde 14,3 ile rekor seviyeye yükseldi. Endeks, 2022’de kayıtların başladığı 1990’dan bu yana en yüksek seviye olan 143,7 puana yükseldi.
SARI VENTS YİNE SAHNEDE
Fiyat artışlarıyla birlikte çalışanların fiyatları da eriyor. Alım gücü düşen ve enflasyon kadar zam alamayan emekçiler sokakta…
Nihayet Sarı Yelekliler Fransa’da yeniden ortaya çıktı. Sarı Yelekliler, içeriği 10 Ocak’ta açıklanacak olan yüksek enerji fiyatları, enflasyon ve hükümetin emeklilik düzenlemesine karşı Cumartesi günü Paris, Strasbourg ve Angers’ta gösteri yaptı.
Özellikle Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un sosyo-ekonomik politikalarına yönelik olarak 17 Kasım 2018’de Fransa’da başlayan Sarı Yelekliler hareketi, başta akaryakıt zamları olmak üzere kötü ekonomik koşullara tepki vermeye devam ediyor.
İngiltere’de geçen yıldan beri grevler ve gösteriler sürüyor. Muhafazakar hükümet yüzde 10,7 enflasyona rağmen kamu personeline yüzde 2,2 zam yaptı. Çalışanlar için ortalama fiyat artışı yüzde 6,6 oldu. Hükümet daha fazla fiyat artışının enflasyonist olacağını açıklarken, sendikalar öfkeli ve yeni adımlar atmaya hazırlanıyor.
2023 GEÇEN YILDAN BÜYÜK OLACAK
Küresel ekonomi ve finansal sistem 2023’e kara bulutlar içinde girdi. Büyük bir krize yol açabilecek bir fırtına her an patlak verebilir. Uluslararası Para Fonu (IMF) başkanı Kristalina Georgieva geçen hafta CBS kanalına verdiği demeçte, dünya ekonomisinin üçte ikisinin bu yıl resesyonla karşı karşıya kalacağını ve 2022’den daha sıkıntılı bir yıl olacağını söyledi.
Georgieva, enflasyonist baskıların yanı sıra Avrupa Birliği’nin üçte ikisinin sakinleşmeye çalışacağını belirterek, Ukrayna savaşının yol açtığı sıkı para politikası ve merkez bankalarının faiz artırımlarının ekonomileri etkilemeye devam edeceğini belirtti.
Merkez bankalarının, özellikle ABD Merkez Bankası (FED) ve Avrupa Merkez Bankası’nın (ECB) enflasyonu düşürmeye yönelik faiz artırımları hisse senedi piyasaları üzerinde çok önemli olumsuz etkiler yarattı.
Dow Jones endeksi yüzde 8,8 kayıpla yılı tamamlarken, S&P 500 endeksi yüzde 18 ile 2008’den bu yana en büyük kaybı yaşadı. (Borsa İstanbul ise 2022 yılını yüzde 196 performansla kapattı.) Alternatif yatırım araçlarının olmayışı ve devletin dalkavukluğu nedeniyle bu kadar yükselen borsamızda bir daha böyle bir yıl olmayacak.)
Yatırımcıların gözde hisseleri; Tesla yüzde 65, Meta (Facebook) yüzde 64, Alphabet (Google) yüzde 40, Intel yüzde 47, Nike yüzde 29, Microsoft yüzde 28, Apple yüzde 25 kaybetti. Sadece petrol devlerinin hisseleri kazandı.
BORSALARDA TOPLAM KAYIP 30 TRİLYON DOLAR
Küresel iş dünyasının etkili gazetesi Financial Times, 2022 yılında küresel hisse senedi ve tahvillerin toplam kaybının 30 trilyon dolara ulaştığını (Wall Street’in kaybı 12 trilyon dolar oldu) ve bu rakamın dünya gayri safi yurtiçi hasılasının yüzde 30’una eşit olduğunu bildirdi. ürün (GSYİH).
Financial Times, ucuz para döneminin kapandığını, yüksek faiz oranlarının kaçınılmaz olarak “kayıplara” yol açacağını, piyasalardaki belirsizliğin ve oynaklığın devam edeceğini bildirdi.
Gazete, 2023 beklentilerine ilişkin başyazısında, çoklu varlık alımlarının ve artan temerrüt riskinin piyasaları alt üst etme potansiyeline sahip olduğuna vurgu yaptı. Sadece gelişmekte olan ülkelerde değil, gelişmiş piyasalarda da faiz oranları yükselirken; temerrüde düşme riskinin arttığını vurguladı.
Böyle bir ortamda şirketlerin ayakta kalabilmeleri ve finansal durumlarını koruyabilmeleri için ilk adımın işgücünü azaltmak veya fiyat artışlarını sınırlamak olduğu unutulmamalıdır. Bunun güzel bir örneği geçen hafta yaşandı; Amazon, 18.000 çalışanını işten çıkaracağını duyurdu.
Fransız BNP Paribas bankasının ABD’li ekonomisti Carl Riccadonna, teknoloji branşında daha fazla işten çıkarma beklendiğini, şirketlerin kar marjları düştükçe fiyatları dondurma ve işçi çıkarma sistemlerine başvuracaklarını söylüyor.
2022’DE ENFLASYONDA 50 ÜLKE; DÜNYADA ALTINCI OLDUK
(Tüketici fiyat endeksi, %, Aralık ayı itibariyle yıllık)
Zimbabve 244
Venezuelalı 156(Ekim)
Lübnan 142*
Sudan 103(Ekim)
Arjantin 92.4*
Türkiye 64.27
Sri Lanka 57.2
İran 52.2(Ağustos)
Gana 50.3*
Surinam 49.4*
Haiti 47.2(Ekim)
Küba 39.73(Ekim)
Laos 39.27
Etiyopya 35.1*
Ruanda 33.8*
Sierra Leone 32.98(Ekim)
Moldova 31.41*
Burundi 26.8*
Ukrayna 26.5*
Malawi 25.8*
Pakistan 24.5
Letonya 22.9*
Macaristan 22.5*
Litvanya 21.8*
Nijerya 21.47*
Kazakistan 20.3
Makedonya 19.5
Şeker mısır 18.7*
Estonya 17.6
Karadağ 17.5*
Türkmenistan 17.5
Bulgaristan 16.9*
Romanya 16.76*
Polonya 16.6
Bosna Hersek 16.3*
Çek Cumhuriyeti 16.2
Slovakya 15.4*
Angola 15.24*
Sırbistan 15.1*
Kırgızistan 15*
Moğolistan 14.5*
Senegal 14.1*
Azerbaycan 13.8*
Hırvatistan 13.5*
Belarus 13.3*
Gambiya 13,24 13,27(Ekim)
Kolombiya 13.12
Şili 12.8
Gine 12.4(Temmuz)
Özbekistan 12.3
Not: * Kasım ayı verileri olarak işaretlenmiştir, kaynak:www.ticaretekonomisi.com
GEÇEN HAFTA NE OLDU, BU HAFTA NE OLDU?
Geçen hafta en dikkat çekici konu petrol fiyatlarındaki yüzde 8’lik düşüş oldu. Batı Teksas petrolü Cuma günü varil başına 73.8 dolara düştü. Çin ve Hindistan gibi büyük ekonomilerdeki yavaşlama ve arz bolluğuna ilişkin veriler fiyatları aşağı çekti.
ABD piyasalarında FED’in agresif nakit sıkılaştırmasını gevşeteceği beklentisi yükselişe neden oldu. Dow Jones Sanayi Ortalaması Cuma günü 700 puan yükselirken, S&P 500 endeksi yüzde 2,3 yükseldi. Yılın ilk haftasında Dow Jones pek değişmezken, S&P 500 yüzde 1,45 yükseldi.
Avrupa’da borsalar haftayı yükselişle kapattı. Almanya’nın DAX endeksi yüzde 1.2 yükseldi. Fransa’da CAC 40 endeksi 11 ayın en yüksek seviyesine yükseldi. İngiltere’de FTSE 100 endeksi rekor bir 7.700 puana yaklaştı ve yılın ilk haftasında yüzde 3’ten fazla yükseldi.
Euro bölgesinde Aralık ayı enflasyonu yüzde 9,2’ye geriledi.
ABD işgücü piyasasından beklenenden daha olumlu veriler geldi. ABD ekonomisi Aralık’ta 223 bin yeni istihdam yaratırken, 9 ay üst üste artış oldu.
Bu haftanın en değerli beklentisi FED Lideri Jerome Powell’ın Riksbank Uluslararası Sempozyumu’ndaki konuşması ve burada faiz oranlarına ilişkin vereceği mesaj… Ayrıca ABD’de Aralık ayı enflasyon oranı (Kasım ayında yıllık yüzde 7,1 idi.) ) ilan edilecektir.
Çin, Hindistan, Meksika ve Brezilya’dan da enflasyon verileri bekleniyor. İngiltere’nin GSYİH büyüme verileri de izlenecek.
